به گزارش راه‌نوشت، سومین نشست از سلسه جلسات نقد سینما و تلویزیون با عنوان «سینما و پیشرفت» پیرامون موضوع جایگاه سینمای ایران در تحقق آرمان‌های ملی با حضور روح الله رجبی پژوهشگر فرهنگ و هنر، حسن صنوبری منتقد سینما و کارشناس هنری، سید علی سیدان روزنامه‌نگار فرهنگ و علوم انسانی و با اجرای محمدرضا پورصفار کارشناس سینما برگزار شد.
خیال و گذشته، دو بال سینمای پیشرفت
در ابتدای این نشست حسن صنوبری، منتقد سینما و کارشناس هنری، با بیان این که برای رسیدن به سینمای پیشرفت نیاز به ضروریاتی داریم گفت: نخستین ضرورت بحث خیال است. خیال قوه و قدرتی است که پیشرفت را تصور می‌کند و ما را به سمت آن می‌برد. خیال و تربیت مبتنی بر خیال در زمینه‌ی مسئله پیشرفت بسیار مؤثر است. انسان ابتدا پرواز را خیال کرده و سپس طی فرآیندی عقل به خدمت خیال درآمده و هواپیما ساخته شده است.
وی در ادامه گفت: اگر تربیت‌ها فقط مبتنی بر عقل باشند انسان‌های خوبی به وجود می‌آیند که می‌توانند به بهترین شکل وضع موجود را حفظ کنند اما اگر می‌خواهیم وضع موجود بهتر شود نیاز داریم انسان‌های خیال‌انگیز و خلاق پای کار بیایند.
صنوبری با بیان این که دومین نکته ضروری در بحث پیشرفت، نگاه به گذشته است، ادامه داد: پیشرفت اساساً مفهومی ناظر بر گذشته است. شما اگر نقطه‌ی الف را نداشته باشی یا نشناسی نمی‌توانی به نقطه‌ی ب بروی. بنابراین شناخت کامل گذشته و ظرفیت‌های آن امری بدیهی و اولیه برای رسیدن پیشرفت است.
وی در ادامه تصریح کرد: این دو اصل احترام به خیال و گذشته در هر بحث مربوط به پیشرفت لازم است و در هنر و سینما تشدید می‌شود.
ضرورت توجه به انیمه و انیمیشن در شرایط کنونی
صنوبری در ادامه با طرح این موضوع که سینما امری است بین هنر و صنعت، و صنعت با خیال تنها پیش نمی‌رود و نیازمند سرمایه است گفت: چون ما در کشورمان کمپانی‌های سینمایی مانند آنچه در غرب است نداریم و واقعیت اقتصادی کشور ما خوب نیست توجه به بحث انیمه و انیمیشن ضروری است.
وی در ادامه خاطر نشان کرد: در کشورهای غربی و شرقی به وسیله‌ی انیمه و انیمیشن هم آینده را ترسیم کرده‌اند و هم پیشرفت‌شان را روایت کرده‌اند. به عنوان نمونه‌ی غربی آن می‌توانیم انیمیشن wall-Eرا مثال بزنیم.
صنوبری با بیان این که ژاپن هم برای صحبت از آینده و پیشرفت به سراغ انیمه رفت، گفت: انیمه این امکان را برای آن‌ها به وجود آورد تا در مورد آینده و پیشرفت حرف بزنند که نمونه‌ی آن آثار میازاکی است.
پیشرفت یعنی پیوند گذشته و آینده در لحظه‌ی اکنون
در ادامه‌ی نشست سید علی سیدان، روزنامه نگار فرهنگ و علوم انسانی با طرح این بحث که هنر انقلاب هنری است که پدیدار کننده‌ی رخداد انقلاب است و رویای جمعی جامعه‌ی انقلابی را نمایندگی می‌کند گفت: انقلاب یک رخداد آفاقی و انفسی است و از حیث آفاقی خودش یک رخداد تاریخی است. این تاریخ یک گذشته دارد، یک آینده و یک لحظه اکنون.
وی در ادامه تصریح کرد: پیشرفت یعنی پیوند گذشته و آینده این خط تاریخی در لحظه‌ی اکنون. بنابراین پیشرفت بنا بر نیاز و اقتضاء کنونی اتفاق می‌افتد. اگر نیاز و اقتضاء و ضرورت نباشد پیشرفتی هم اتفاق نمی‌افتد و زمان حال مدام تکرار می‌شود.
سیدان با بیان این که وقتی ما در ستیز و مبارزه باشیم می‌توانیم اقتضائات و نیازها را تشخیص بدهیم ادامه داد: ستیز و مبارزه روح هنر و سینمای پیشرفت است که باید در شکل نمایشی و روایی خودش بروز کند، پس هنر و سینمای پیشرفت منحصر به یک ژانر خاص نمی‌شود و اگر هنرمند تصوری از گذشته، تصوری از آینده و تصوری از اقتضاء اکنون داشته باشد و بین این‌ها پیوند ایجاد کند هر آنچه تولید کند در سینمای پیشرفت می‌گنجد.
دلیل عدم تحقق سینمای پیشرفت این است که ما رویا نداریم
وی در ادامه در پاسخ به این سوال که ما با توجه به اینکه کمپانی فیلمسازی نداریم و جشنواره ها هم فیلمسازان ما را جهت‌دهی نمی‌کنند چه طور می‌توانیم از وضعیت کنونی سینما خارج شویم بیان داشت: من معتقد نیستم که ما چون پول و کمپانی نداریم سینمای پیشرفت نداریم، بلکه ما رویا نداریم. اگر ما کارهایمان را توسعه مضمونی و موضوعی بدهیم و فقط به چهار تا مسئله‌ی دم دستی خودمان فکر نکنیم، مخاطب خودش را پیدا می‌کند و مشکل سرمایه هم حل می‌شود.
عدم ترسیم آینده، یکی از معضلات جامعه ایران
در ادامه‌ی نشست، روح الله رجبی، سرپرست شبکه امید، با بیان این که دال مرکزی سینمای پیشرفت، رویای آینده است گفت: یکی از بزرگترین معضلات ما این است که ما نتوانستیم در کشورمان آینده را درست ترسیم کنیم که اگر درست ترسیم کرده بودیم هم در جامعه امید بیشتری وجود داشت و هم وضع کنونی قابل تحمل‌تر بود.
این پژوهشگر عرصه فرهنگ و هنر گفت: هر کس بتواند رویایی از آینده را در سینما خلق کند این آینده، هویت جامعه را شکل می‌دهد و این هویت سبک زندگی افراد آن را شکل می‌دهد.
وی ادامه داد: محتوای سینمای پیشرفت در انقلاب اسلامی، تمدن مردم سالار دینی است. به این معنی که تنها دین است که می‌تواند امور را به دست مردم بسپارد. از طرفی ماده‌ی سینمای پیشرفت ژانرهایی است که به طرز حیرت‌آوری در سینمای ایران نیست؛ ژانرهای علمی تخیلی، آخرالزمانی و فانتزی.
رجبی با طرح این موضوع که روش تحقق سینمای پیشرفت، سرمایه‌گذاری روی آن است گفت: غرب با منطق سرمایه‌گذاری از کم به زیاد و بازخوردسنجی از سطح جامعه در این مسیر جلو می‌رود.
موانع تحقق سینمای پیشرفت
وی سه مانع اساسی را در راه تحقق سینمای پیشرفت در ایران برشمرد و گفت: نخستین عامل نبود تفکر راهبردی. باید جایگاه خودمان را در تاریخ بشناسیم تا بتوانیم آینده را رقم بزنیم. دوم نبود آزادی تخیل است و سوم نبود تفکر صحیح اقتصادی. اگر تفکر صحیح اقتصادی باشد که به آن اشاره کردم، یعنی سرمایه‌گذاری از کم به زیاد، این اتفاق محقق می‌شود.
در ایران خیلی کم به انیمیشن پرداخته شده
در ادامه حسن صنوبری با اشاره به این که در ایران بسیار کم به بحث انیمیشن پرداخته شده گفت: بعضی از انیمیشن های ایرانی همان ایده و شخصیت پردازی انیمیشن های غربی را با یک داستان اسلامی یا ایرانی در هم می‌آمیزند. این انیمیشن ماندگار نمی شود اما انیمیشن‌هایی که یک ذره درونی تر شده اند مانند شاهزاده روم، کارهای خوب و قابل احترامی هستند.
در ادبیات هم خیال است و هم گذشته
وی با نام بردن از برخی شخصیت های موفق معاصر گفت: مهم ترین آدم‌های ما در صد سال اخیر که جامعه را حرکت دادند آدم‌هایی بودند که خیال‌ورز بودند، از جمله این که خیلی اهل خواندن رمان و شعر بودند. خواندن ادبیات پیوند گذشته و خیال ماست. هم به ما کمک می‌کند که بتوانیم از خیال بهره ببریم و هم با خواندن ادبیات از گذشته مطلع می‌شویم. حافظ و شاهنامه و … فقط شعر نیست و تاریخی را به دست ما می‌دهد.
حرکت به سمت سینمای انقلاب شروع شده
در ادامه سید علی سیدان با اشاره به این که انقلاب هنوز صاحب یک سینمای تمام عیار نشده اما حرکت به سمت این سینما شروع شده افزود: «از فیلم‌های مختلف دارد نشانه‌هایی بروز می‌کند که منطبق با این موقف تاریخی انقلاب اسلامی است.»
«منصور» نماینده‌ی خوبی برای موج نوی سینمای انقلاب است
وی در ادامه با اشاره به فیلم منصور گفت: فیلم منصور به نظرم نماینده خوبی برای موج نوی سینمای انقلاب است. مهم ترین ویژگی موج نو سینمای انقلاب آشنایی زدایی از جمهوری اسلامی است. در فیلم منصور در دل حاکمیت دارد ستیز اتفاق می افتد. نیروهای درجه یک حاکمیت با هم درگیرند. یک طرف ستاری ها هستند و یک طرف حشمت زاده ها. برخلاف سال های قبل که درام بین نیروهای انقلاب با ساواکی ها یا بعثی ها اتفاق می افتاد، الان درام بین نیروهای انقلاب و دلالان نفت و وارداتچی هاست.
سیدان تصریح کرد: در منصور اقتضاء اکنون محافظت از مردم هست. چیزی که ما هم الان در اقتصاد تحریمی داریم و به همین خاطر منصور با اقتضاء زمان حال ما منطبق می شود. قهرمان این سینما قهرمان درونی نظام است و درون نظام هم شدید درگیری است و آینده هم از همین کشمکش رقم می خورد. این ها چیزهایی است که موج نو سینمای انقلاب را متمایز می کند.
در سینما، آینده را به مثابه‌ی موضوع نداریم
وی خاطرنشان کرد: این ویژگی و نشانه های دیگری که در چنین فیلم هایی بروز کرده نشان دهنده ی این است که یک اتفاق تاریخی در سینما دارد می افتد. البته هنوز ما در این سینما، آینده را به مثابه‌ی موضوع نداریم.
سینمای پیشرفت چه زمانی تحقق می‌یابد؟
در پایان روح الله رجبی با اشاره به این که اگر بخواهیم آینده را ابژه کنیم و آن را در سطح هنر بیان کنیم نیاز به یک سیستم داریم گفت: سینمای پیشرفت زمانی محقق می شود که کل ساختار سینما متعلق به آینده بشود و با سیستم شکست خورده‌ی الان سینمای ایران ممکن نیست.
کلیه حقوق برای عماریار محفوظ است.