مستند سیاسی و تاریخی در ساده ترین تعریف، ابزاری برای بازتاب و ثبت تحولات سیاسی در گذشته است. همچنان که پدر فیلم مستند، «جان گریرسون » هم گفته بود؛ فیلم مستند، مواجهه خلاقانه فیلم ساز با واقعیت است که در این نوع فیلم‌ها، واقعیت به یک رخداد سیاسی محدود می‌شود. اما وقتی باور و عشق، پشتوانه ساخت یک مستند –و بلکه هر اثر هنری- باشد آن وقت نتیجه کار مستندساز فراتر از ثبت خشک و خالی واقعیت‌ها خواهد بود و به کشف حقیقت برای جریان سازی سیاسی و تاریخ سازی می‌انجامد.
مستند «روایت رهبری » به کارگردانی مهدی نقویان ضمن وفاداری به واقعیت‌ها و بازنمایی قطعه‌ای کم نظیر از تاریخ سیاسی معاصر ایران اما به خاطر تلاش برای کشف حقیقتی انسانی در حوزه سیاست ورزی، فراتر از فیلمی مستند به یک سند مهم ملی تبدیل شده است. سندی تصویری که برای نسل‌های آینده نیز چراغ راه خواهد بود و جلوی تحریف تاریخ را خواهد گرفت.
«روایت رهبری» از آن دست فیلم های مستندی است که اهمیت و جذابیتشان به‌خاطر افشاگری از رخدادهای مکتوم یا کمتر گفته شده در خلال تحولات سیاسی است. این فیلم مستند، نمایی نزدیک از یک موقعیت مهم و ملتهب تاریخی است که مسیر حرکت و سرنوشت یک ملت را تعیین کرد. کل فیلم درباره یک جلسه است که طی چند ساعت از یک روز برگزار شد. اما تماشای آن جلسه با همه جزئیات و حواشی ناگفت هاش، نقدر حساس و مهیج است که زمان حدودا 90 دقیق های فیلم، برای مخاطب احساس نمی‌شود و حتی ناکافی به نظر می‌رسد.
این فیلم با هجران آغاز می شود و با وصال به پایان می رسد؛ افتتاح فیلم، فاجعه ای است که امتی را فرا می گیرد. داغ فراق امام خمینی(ره) در آن روزها عمیق بود و بسیاری را هراس پایان انقلاب فراگرفته بود. رادیوهای بیگانه و محافل دشمن، شاد بودند و خواب فروپاشی می‌دیدند. اما به تعبیر سید شهیدان اهل قلم، این ماجرا، آغازی بر یک پایان بود. مستند «روایت رهبری » روایتی است از این‌که چگونه کشتی انقلاب در تلخ‌ترین دوره‌اش و روزهایی که سرنشینان کشتی عزادار بودند و بیم غرق شدنشان می‌رفت، به ساحل آرامش و نجات رسید.
این فیلم به وسیله تصاویر آرشیوی به‌جای‌مانده از نشست مجلس خبرگان رهبری برای تعیین جانشین امام خمینی(ره) ساخته شده است. جلسه ای که 14 خرداد سال 1368 با حضور رئیس و اعضای این مجلس برگزار شد. البته کتابی هم با همین نام در 600 صفحه منتشر شده که محتوایی نزدیک اما متفاوت با این فیلم دارد و به جایگاه قانونی رهبری در جمهوری اسلامی از زمان رسمیت یافتن رهبری امام راحل تاکنون می‌پردازد. اما این فیلم، در اصل به همان جلسه متمرکز است و البته ماجرای برگزاری رفراندوم برای اصلاح قانون اساسی در همان دوره را بازگو می‌کند.
با وجود تصاویر ضبط شده از آن جلسه، کارگردان «روایت رهبری » ظاهرا کار ساده ای در پیش داشته اما اهالی مستند می‌دانند که گزینش تصاویر، ارزش های افزوده به تصاویر مربوطه، مصاحبه‌ها و توضیحاتی که در قالب نریشن به فیلم اضافه شده، می‌توانست شکل‌ها و نتایج متفاوتی برای این فیلم رقم بزند. هنر سازنده این مستند، فراوری ماده خام اولیه یعنی همان تصاویر ضبط شده از جلسه مجلس خبرگان برای تعیین تکلیف رهبری نظام پس از امام خمینی(ره) و تبدیل آن به فیلمی هنری و پر از نکات ارزشمند جدید است.
به‌طور مثال یکی از اتفاقاتی که به «روایت رهبری » شکل مستندی به‌روز و تحقیقی بخشیده، مصاحبه امروزین با شخصیت های حاضر در آن جلسه است. بعضی از شاهدان عینی آن وقایع که در قید حیات هستند، در این مستند، به بازگویی تصمیمات حیاتی آن نشست می‌پردازند و ناگفته‌هایی را بیان می‌کنند که به تکمیل اطلاعات فیلم کمک کرده است.
همچنین این فیلم تلاش کرده تا تمام جزئیات و مراحلی را که سرانجام به تعیین آیت الله خامنه ای به رهبری انقلاب منجر شد، نمایش دهد. حتی در بعضی از بخش‌ها به مواد و جنبه‌های قانونی گریززده است.
تصویب قانونی استعفای آیت‌الله منتظری از قائم‌مقامی رهبری، یکی از این مراحل است. این فیلم نشان می‌دهد که غیر از دو نفر، سایر اعضا با این استعفا موافق بودند. عبور از محدودیت رهبری نظام به مراجع تقلید و بحث بر سر این‌که آیا رهبری آینده باید شورایی باشد یا فردی نیز از دیگر بخشهای این مستند است.
اما نقطه عطف «روایت رهبری » چگونگی مطرح شدن نام آیت الله خامنه‌ای برای رهبری بود. مستندساز می‌توانست از جنبه‌های مختلف این بخش را روایت کند. به‌طور مثال، می‌توانست به‌صورت هیجانی و ناگهانی وارد این مبحث شود. اما وی به‌طور تدریجی و بسیار منطقی و دور از فضاسازی عاطفی و احساسی، به روایت این انتخاب پرداخته است.
پس از مطرح شدن نام پیشنهادی برای رهبری آینده، فصلی درباره این شخصیت در میانه روایت فیلم باز می شود. این فصل، روایتی زیبا و تقریبا کامل اما مجمل از زندگی و مبارزات آیت الله سیدعلی خامنه‌ای از موقع تولد تا آن زمان است. فصلی که خودش ارزش یک فیلم مستقل را دارد و در اینجا ما شاهد یک فیلم مستند مجزا در دل یک مستند هستیم. در این بخش، گویی تاریخ مبارزات و ایستادگی یک ملت در قامت یک مرد به تصویر درآمده است. این مرد که تجسیم انسان کامل است، شمایل و نماینده‌ای زیبا و افتخارآمیز از نهضت شکست‌ناپذیر انقلاب اسلامی به‌نظر م یرسد؛ او تجلی تمام عیاری از انسانِ ایرانیِ مسلمانِ انقلابی است که رهبری امت اسلامی و جبهه مقاومت در جهان را برعهده می‌گیرد.
نمایش و طرح همه این کلیات و جزئیات باعث شده تا «روایت رهبری » به اثَری جامع و مانع در شرح و ترسیم یکی از مهمترین اتفاقات تاریخ معاصر ایران و جهان، یعنی زعامت آیت الله خامن های بر انقلاب اسلامی تبدیل شود. این اثَر، هما نطور که شرح آن گذشت، نه فقط یک فیلم مستند، بلکه سندی تصویری برای جلوگیری از تحریف تاریخ و چراغ راهی برای آیندگان محسوب می‌شود.
یادداشت از آرش فهیم
کلیه حقوق برای عماریار محفوظ است.