به گزارش سایت راه نوشت، “ابرقهرمان و فراتر از آن” مستندی است 59 دقیقه‌ای که به سراغ یکی از جهانی‌ترین عناصر فرهنگ آمریکایی رفته؛ فرا انسان‌‌هایی با شنل‌های مواج، قدرت‌های ماورایی و سلاح‌های دست نیافتنی.
شخصیت‌های پشت این لباس‌های درخشان و نقاب‌های مرموز، زمانی زائیده جنگ‌های سیاسی بوده‌اند، برهه‌ای پیشبند آشپزی به تن کرده و خانواده ایده‌آل آمریکایی را به نمایش گذاشته و در هنگامه‌هایی حساس، بی‌مهابا خون ریخته، دروغ گفته و حتی تبدیل به ضد ارزش‌ها شده‌اند. بتمن، سوپرمن، هالک، ثور و مرد آهنی؛ یکه‌تازانی که حتی پیش از قرارگیری در قاب‌های مشترک، به خلق تاریخ برای خود و برای جامعه آمریکایی پرداخته‌اند.
مستند “ابرقهرمان و فراتر از آن” زیست متقابل جامعه آمریکایی، سیاست و ابرقهرمان‌های سینمای کمیک را از دهه سی تا به امروز روایت می‌کند. پرداخت خطی و توصیفی مستند پیرامون آفرینش اسطوره‌های فراانسانی در جامعه‌ای شکل گرفته که بی‌قهرمان و بی‌تاریخ شناخته می‌شود. سوژه انتخاب شده عینی و اثرگذار، اما نتیجه حاصل از بررسی محل نقد است.
“انتقامجویان، پایان بازی” در سال 2019 در رتبه‌بندی فروش گیشه، صدر جدول فیلم‌های هالیوود و تولیدات تاریخ سینمای جهان را به خود اختصاص داد تا نشان دهد ابرقهرمان‌های آمریکایی در آغاز نهمین دهه زیست خود همچنان موفق، سرزنده و البته در صنعتی چنین رقابتی، سودده هستند.
مستند “ابرقهرمان و فراتر از آن” روایت خود را از دهه 30 آغاز می‌کند، زمانی که جامعه آمریکایی خود را در آستانه درگیری‌های سیاسی با کشورهایی یافته که هزاران کیلومتر از آن فاصله دارند. ابرقهرمان‌ها با تولد خود این فاصله را کم می‌کنند. سوپرمن- که از زادگاهی فرای کهکشان‌ها به زمین آمده- کوچکترین مشکلی برای عبور از اقیانوس نخواهد داشت.
سوپرمن‌های آمریکایی اگر هم مولود مستقیم سیاست خارجه این کشور نباشند رابطه‌ای گسست‌ناپذیر با آن دارند. تکرار تصویر هیتلر در کمیک‌های دهه 30 مدرکی انکارناپذیر از این ادعاست. در اما همیشه به یک پاشنه نمی‌چرخد. کمیک‌ها همراه و همگام با گرایش‌های اجتماعی دستخوش تحول می‌شوند.
مستند “ابرقهرمان و فراتر از آن” نشان می‌دهد که چگونه در مقاطعی مهم از تاریخ آمریکا، ابرقهرمان‌ها به جانبداری از عواطف جمعی، سیاست را با سوءظن نگریسته و به مقابله با آن می‌پردازد. پرداخت مستند با این محوریت با تفصیل و بررسی نمونه‌های متعدد پیش می‌رود تا در پایان به یک نتیجه‌گیری عجیب برسد:
“تاریخ آمریکا تنگناهای زیادی را با این ابرقهرمان‌ها پشت سر گذاشته و افکار عمومی جامعه را تسکین داده است… آیا باز هم ابرقهرمان‌هایی که همیشه دولت دست به دامنشان بوده می‌توانند ناجی آمریکا باشند؟”
آیا فراانسان‌های آمریکایی طی 80 سال گذشته دستمایه سیاست بوده‌اند؟ این مسئله را درخصوص دهه 30 می‌توان پذیرفت و یا حتی پس از آن، زمانی که سوپرمن با کیف کارمندی و پیشبند آشپزی به تصویر کشیده می‌شود. اما تا چه اندازه باورپذیر است که ابرقهرمان‌ها حتی پس از دهه 60 نیز طبق سفارش‌های مستقیم سیاست پرداخت شده باشند؟
بدیهی است که تولیدات رسانه‌ای هر جامعه‌ای هرچند ایزوله و مصنوعی، در سطحی قابل ردیابی بازتاب شرایط زمانی آن اجتماع خواهد بود و باز، بدیهی است که سیاست به عنوان بهره‌بردار شرایط زیست جمعی در تلاش است بخش مهمی از قدرت رسانه را معطوف به خواسته‌های خود سازد.
چنین حکمی حتی پیش از ورود به بررسی‌های موردی قابل صدور است و نیاز چندانی به جمع‌آوری شواهد و مدارک نخواهد داشت.
تولیدات کمیک و پس از آن، انیمیشن‌ها و سینمایی‌های اقتباس شده ابرقهرمانی از نظر تجاری عملکردی بسیار موفق را به ثبت رسانه‌اند. موفقیت فروش “انتقامجویان، پایان بازی” ابر قهرمان ها را به یک قرن زیست موفق اقتصادی در جامعه‌ای نزدیک ساخته که رقابت صنعت سرگرمی در آن بسیار تنگاتنگ است.
چنانچه این تولیدات صرفا محصول سفارش‌های سیاسی باشند، موشکافی نقش‌آفرینی آن‌ها در تقابل بین سیاست و جامعه -یا حتی جامعه و ارزش‌های اجتماعی- به ظرافتی بسیار نیازمند است.
چنین چالش‌هایی در تاریخ اجتماعی آمریکا کم‌شمار نیست. مستند به دقت از آن‌ها یاد می‌کند و نشان می‌دهد خلق ابرقهرمان‌ها تا چه اندازه با احساسات اجتماعی در هم تنیده شده است. با این وجود چنین شواهدی پذیرفتن ابرقهرمان‌ها به عنوان محصول سفارش‌های مستقیم سیاسی دشوار خواهد بود.
تلاش سیاست برای استفاده از رسانه در جهت کنترل افکار عمومی قابل انکار نیست. اما همان‌طور که مستند نیز خواسته یا ناخواسته به آن اشاره دارد، این سرنخ مدام گم می‌شود.
فرا انسان‌های آمریکایی را شاید باید ترکیبی الهام گرفته از “زورو” قهرمان مکزیکی و “رابین‌هود” افسانه انگلیسی دانست؛ اسطوره‌هایی که ناچارند با تبهکاران و جنایتکاران از یک سو و سیستم‌های سیاسی و اداری، از سوی دیگر مقابله کنند.
ابر قهرمان ها به تعدد خود را مقابل سیستم‌هایی می‌یابند که یا ناکارآمدند و یا فاسد. بتمن مولود ناتوانی قدرت‌های سیاسی و مالی هرچند خیرخواه جامعه در رفع بی‌عدالتی است و کاپتان آمریکا هم‌زمان با رسوایی واترگیت، هویت خود را در برابر فساد سیستماتیک کشور از دست می‌دهد.
ابرقهرمان‌ها اگر قرار بود مأموران سیاسی باشند نیازی نبود خود را پشت ماسک‌هایشان پنهان کنند. ظهور ابرقهرمان‌ها پیش از هر چیز نشانه ناامیدی اجتماعی از کارآیی سیستم‌های سیاسی، اداری و حتی نظامی است. آن‌ها در مقابل دولت‌ها، در مقابل یک‌دیگر و حتی مقابل ارزش‌های اجتماعی می‌ایستند و مستند نیز به روشنی چنین برهه‌هایی را به تصویر کشیده است.
با این همه چه‌طور می‌توان نتیجه نهایی مستند را پذیرفت؟ آیا دولت‌های آمریکایی برای همراه ساختن جامعه دست به دامان ابرقهرمان‌ها بوده‌اند؟ صنعت ابرقهرمان‌ها جوکر را قدرتمند، ریشه‌دار، فراگیر، سادیسمیک و البته، پایان‌ناپذیر خلق می‌کند.
آیا سیاستمدار آمریکایی طالب جامعه‌ای ضدارزش است و منفعت خود را در دامن زدن به آن جست و جو می‌کند؟ در این صورت شواهد زیادی برای پذیرش این ادعا مورد نیاز خواهد بود.
از نگاهی دیگر، ابرقهرمان‌ها در واقع صنعتی هستند که با بهره‌گیری هرچند سطحی از سؤالات بنیادین فلسفی در کنار تکنیک‌های رسانه‌ای و موفقیت‌های فنی، زیست اقتصادی و اجتماعی خود را طی چند نسل ادامه داده‌اند.
این دستآورد مستلزم پذیرش حداکثری و ادامه‌دار از سوی جامعه مخاطب است، هر چند به زیر پا گذاشتن مصلحت‌های سیاسی تمام شود و یا حتی، تقابل با ارزش‌های صریح اجتماعی.
سرگرمی صنعتی پیچیده است که حیات خود را از تقابل تنگاتنگ سیاست، جامعه و ارزش‌ها به دست می‌آورد. موشکافی این پدیده از فاصله‌ای چنین دور اگر نخواهد گرفتار قضاوت‌های ساده و فراگیر شود، بسیار دشوار خواهد بود.
کلیه حقوق برای عماریار محفوظ است.