«انقلاب، هنرمندان را خانه‌نشین کرد و درب مکان‌های فرهنگی و هنری را بست.»
به گزارش سایت راه‌نوشت، این گزاره، خط خبری رسانه‌ها و افرادی است که در همه این سال‌ها تلاش کرده‌اند انقلاب و جمهوری اسلامی را انقلاب و حکومتی ضد هنر نشان دهند. اما واقعیت چیست؟ آیا انقلاب 57 -به همین شکلی که این رسانه‌ها بازنمایی می‌کنند- انقلابی در تضاد با فرهنگ، هنر و ادبیات بوده؟ چه اتفاقی برای هنرهایی نظیر طراحی و نقاشی، تئاتر، شعر، فیلم و … پس از انقلاب رخ داد؟
کمترین فایده انقلاب برای هنر، عمومی شدن آن بود. بعد از انقلاب و با تشکیل واحد مجزا در آموزش و پرورش به نام واحد امور تربیتی (یا همان پرورشی) زمینه ارتباط دانش‌آموزان در نقاط مختلف کشور با رشته‌های مختلف ادبی، هنری و … فراهم شد؛ حتی دانش‌آموزانی از ضعیف‌ترین اقشار جامعه. این دانش‌آموزان در سالهای دهه 60 و 70 و از طریق فعالیت‌های پرورشی و با کمک مربیان تبدیل به نسل‌های درخشانی در دهه‌های بعد شدند. این موضوع در حوزه شعر (انقلاب، آیینی، غزل و …) به وضوح دیده می‌شود.
هنری نظیر تئاتر، شکوفایی و رشد خود را در سالهای پایانی دهه 50 و دهه 60، مدیون و مرهون پدیده انقلاب اسلامی است. با شکل‌گیری انقلاب اسلامی، گروه‌های مختلف هنری با تکیه بر تئاتر و نمایش، شروع به بازتولید مفاهیم دینی و انقلابی و ارائه آنها در قالب هنر کردند. این اولین باری بود که این مفاهیم در قالب‌های تازه و نو به نمایش درمی‌آمد. همین تازگی و البته طراوت زبان باعث جذب مردمی می‌شود که هیچگاه با این ابزارها ارتباط نگرفته بودند. رواج تئاترهای مسجدی و خیابانی و البته تالاری در کنار استقبال پرشور قشر متوسط و حتی ضعیف جامعه، شاهدی بر این مدعا است.
سینمای پیش از انقلاب را نیز می‌توان در دو جریان خلاصه کرد: جریان فیلمفارسی یا همان سینمای آبگوشتی و جریان موج نو. با اغماض می‌توان موج نو را دیگریِ فیلمفارسی دانست. چرا که ذائقه مخاطب آن سالهای سینما، دیگر فیلمفارسی را نمی‌پسندید و همین باعث شد گرایش‌هایی به موج نو ایجاد شود. البته که سینمای پیش از انقلاب، محدود به قشرهای خاصی بود و عموم جامعه را درگیر نکرد. پس از انقلاب اسلامی و با عینیت یافتن دغدغه‌های اصلیِ بخشی قابل توجهی از مردم بر پرده سینما، پای بسیاری از مردم به سینماها باز شد. گرچه این سینما، خود نیازمند جراحی‌های اساسی است اما به هیچ عنوان قابل مقایسه با وضع خود در دهه 40 و 50 نیست.
بررسی مسئله‌ای نظیر شبکه اکران و توزیع محصولات فرهنگی در پیش و پس از انقلاب هم، می‌تواند ما را در رسیدن به پاسخ سوال ابتدایی این یادداشت، کمک کند. تا پیش از انقلاب 57، بسیاری از روستاها و نقاط دور از شهر، از ابتدایی‌ترین نیازهای زندگی محروم بودند، تا چه رسد به امکانات فرهنگی و دسترسی به این نوع محصولات. پس از انقلاب اما، در کنار تلاش برای رفع نیازهای ابتدایی مردم روستایی، تهیه و توزیع مناسب محصولات فرهنگی هم برای ساکنین مناطق محروم انجام می‌شد. البته اینها فقط ادعا نیست. در سالهای اخیر، آثاری مرتبط با فعالیت های هنری-ادبی خصوصا در سالهای ابتدایی انقلاب، ساخته شده است. شاهد مثال‌هایی که اگرچه کم‌اند اما می‌توانند تصویر درست‌تری از فضای هنری-ادبی آن سال‌ها نمایش دهند.
حال به مناسبت هفته هنر انقلاب، مروری خواهیم داشت بر برخی مستندهای تولید شده در این حیطه:
چشمه‌ای در میانچال؛ رودی زلال در همسایگی دریای فاضلاب‌ها
در اواخر دهه 40 که مردم کاشان شاهد جریان‌های هنری فاسد در شهر بودند، فعالیت‌های متفاوت «حاج آقا محمد مدنی»، پسر «آیت‌الله مدنی»، در مسجد میانچال کاشان سبب آغاز یک حرکت فرهنگی در زمینه‌های هنری می‌شود و در سالهای پیروزی انقلاب کمک شایانی به حرکت انقلابی مردم کاشان میکند.
مهدی علاءالدینی در مستند 38 دقیقه‌ای «چشمه‌ای در میانچال»، توانسته روایتی جمع و جور از فعالیت‌های هنری این مسجد در بحبوحه انقلاب و پس از آن ارائه دهد.
رزم آرزم؛ اولین گروه سرود پس از انقلاب چه فراز و نشیب‌هایی داشت؟
در مستند «رزم آرزم» سرگذشت اولین گروه سرود پس از انقلاب به سرپرستی هادی آرزم بیان می‌شود.
تورج کلانتری، برخی از ماجراهای جالب این گروه سرود و البته تواشیح را در 28 دقیقه روایت میکند.
دادخواست؛ رمز جاودانگی سرود «آمریکا ننگ به نیرنگ تو»
همواره آثار مختلف هنری ادبی ساخته می‌شوند اما برخی آثار بسیار دیده یا شنیده می‌شوند و در جهان اطراف خود اثر می‌گذارند. روایت‌های شکل‌گیری این آثار و بیان حواشی آن می‌تواند جذاب باشد.
مستند «دادخواست» تنها با 35 دقیقه فرصت، روایتی از شکل گیری سرود «آمریکا ننگ به نیرنگ تو» را برای مخاطب عرضه میکند. این اثر را روح‌الله رشیدی تولید کرده است.
همزاد عاشقان؛ همگام با قیصر انقلاب
حوزه شعر و ادب از مهم‌ترین حوزه هایی است که از پدیده انقلاب اسلامی تاثیر پذیرفته. بی‌شک نام قیصر امین‌پور یکی از نام هایی است که در صدر دفتر شعر انقلاب می درخشد.
تورج کلانتری تلاش کرده پرتره‌ای از زندگی و فعالیت‌های قیصر شعر انقلاب را به نمایش درآورد؛ تلاشی که به مستندی 30 دقیقه‌ای به نام «همزاد عاشقان» منتج شده است.
مسیر هشت میلیمتری؛ مسیر زندگی یکی از اولین فیلمسازان انقلاب
جلیل طایفی از اولین فیلمسازهای انقلاب اسلامی است. اما او نه در تهران زندگی کرده و نه دوره‌ای را گذرانده و نه حتی کتاب یا جزوه‌ای را مطالعه کرده است؛ چرا که اصلا سوادی برای خواندن و نوشتن ندارد.
طایفی با عکاسی در محله‌شان در تبریز، کار با دوربین را آغار میکند تا اینکه در همان سالهای اول انقلاب وارد حوزه فیلمسازی می‌شود.
گوشه‌ای از فعالیت های او در مستند «مسیر هشت میلیمتری» توسط محمد صفا به تصویر کشیده شده است.
توحیدی‌ها؛ مسجدی‌هایی متفاوت
مسجد توحید تبریز دومین مسجدی است که در این معرفی به آن می‌پردازیم. این مسجد هم شبیه مسجد میانچال، سبقه هنری دارد.
در مستند «توحیدی‌ها»، فعالیت‌های هنری مسجد توحید در دهه اول انقلاب روایت می‌شود. این مستند 31 دقیقه‌ای در سال 1399 و توسط امیر اسرافیلی ساخته شده‌است.
شکوفه‌های زمستان؛ رویش مسجدمحور
در سالهای منتهی به انقلاب و همچنین در دهه 60، مساجد بسیاری میزبان گروه‌های هنری و فعالیت‌هایشان بوده‌اند.
مسجد جوادالائمه محله سی متری جی تهران هم از این قاعده مستثنی نبوده. مستند «شکوفه‌های زمستان» در 41 دقیقه به فعالیت‌های گروه هنری-ادبی این مسجد می‌پردازد.
این مستند هم یکی دیگر از ساخته های تورج کلانتری است.
سینمای آلترناتیو را بهتر بشناسیم
و اما سینما!
مستند «سینمای آلترناتیو»، درباره دختری به نام مریم جمعه است. او پس از ورود به دانشگاه با موضوع سینمای آلترناتیو آشنا می‌شود و تصمیم می‌گیرد بیشتر به این موضوع بپردازد. مریم، به وسیله پرسش و پاسخ با کارشناسان مطرح سینمایی، تفاوت‌های سینمای جریان اصلی ایران با سینمای آلترناتیو یا همان سینمای متفاوت را بیان میکند.
این دغدغه به قدری برای خانم جمعه اهمیت داشته که خود او ساخت این مستند را هم بر عهده گرفته است.
AM ردیف ۱۶۰۰، رادیوی ندای قم
مستند «AM ردیف ۱۶۰۰، رادیوی ندای قم»، داستان چگونه شکل گرفتن رسانه‌های دیجیتال و رادیو محلی ندای قم است. هنگام بمباران‌های رژیم بعثی و نبود سیستم وضعیت اعلام قرمز در این استان، در سال ۱۳۶۵ رادیو ندای قم با تلاش گروهی از جوانان انقلابی تاسیس شد.
این مستند 40 دقیقه‌ای توسط محمود احمدی به مرحله تولید رسیده است.
متولد آذر؛ آشنایی با یکی از ریشه‌های درخت ادبیات انقلاب
رشد و نضج ادبیات مقاومت انقلاب اسلامی، مرهون تلاش‌های چند نفر است؛ یکی از آنها استاد مرتضی سرهنگی است.
در مستند 78 دقیقه‌ای «متولد آذر»، زندگی و زمانه این چهره برگزیده هنر انقلاب و پژوهشگر پیشکسوت دفاع مقدس با کارگردانی سیدرضا حسینی روایت می‌شود.
شور و سرور؛ روایت‌هایی از سرودهای ماندگار انقلاب اسلامی
«شور وسرور»، روایت‌هایی است از سرودهای ماندگار انقلاب اسلامی؛ روایتی پیرامون مراحل ساخت و البته دست‌اندرکاران این آثار.
عباس صالح‌مدرسه‌ای این روایت‌ها را در کمتر از 40 بیان میکند.
شرح مدح؛ توصیه‌های رهبری به مداحان
و آخرین اثری که معرفی می‌کنیم، مستند 37 دقیقه‌ای «شرح مدح» به کارگردانی حمید شعبانی است. این اثر به ارتباط سی ساله رهبر معظم انقلاب با جامعه مداحان کشور می‌پردازد.
در شرح مدح، مداحان برجسته در حوزه‌های مختلف مداحی توصیه‌های رهبری را بیان می‌کنند. یکی از این حوزه‌ها اتحاد جهان اسلام است.
جهت تماشای آثار معرفی شده و دیگر آثار مرتبط با هنر انقلاب، به سایت عماریار به نشانی Ammaryar.ir مراجعه کنید.
نویسنده: محمدصادق شریفی
کلیه حقوق برای عماریار محفوظ است.