شاید خنده‌دار باشد که با این همه پیشرفت علم و ترقی انسان‌ها در عرصه‌های مختلف، هنوز فردی بنا بر این‌که پدر یا مادرش بر کشوری حکومت می‌کرده، فرمانروای آن کشور شود؛ اما هم‌اکنون در ۲۶ کشور جهان نظام پادشاهی پابرجاست.
نام برخی از این کشورها را رسانه‌ها زیاد برایمان تکرار کرده‌اند، مانند عربستان، قطر، امارات و نام برخی را ممکن است نشنیده باشیم، مثل انگلستان. برخی هم مطلع‌اند که این کشور پرمدعا در حقوق بشر و دموکراسی، نظام سلطنتی موروثی دارد اما به لطف رسانه‌هایی مثل بی‌بی‌سی، فکر می‌کنند ملکه فقط یک مقام تشریفاتی است و کشور را نخست‌وزیر و دولت اداره می‌کنند.
اما واقعیت چیست؟ اختیارات ملکه در قانون انگلستان و در صحنه‌ی عمل چه قدر است؟
انگلستان حتی سرود ملی هم ندارد و به جای آن سرود «دعا برای سلامتی ملکه» خوانده می‌شود. خوی استعمارگری هم هم‌چنان از ویژگی‌های بارز او محسوب می‌شود و ملکه الیزابت 95 ساله، ملکه 16 کشور از جمله کانادا و نیوزیلند نیز هست.
مستند «رمز و راز ملکه» به مدت 58 دقیقه ما را به سفری برون‌مرزی می‌برد. با تاریخچه‌ی جمهوری‌خواهی و چگونگی شکل‌گیری نظام سیاسی در انگلیس آغاز می‌شود و پس از آن وارد کاخ باکینگهام می‌شویم؛ جایی که محل زندگی و مرکز حکومت ملکه الیزابت دوم با نام کامل الیزابت آلکساندرا مری، بر بریتانیا و فراسوی آن است.
زندگی ملکه الیزابت از تولد تاکنون، اختیارات ملکه در اداره کشور، کشورهای تحت نفوذ مستقیم ملکه و سازوکار اداره‌ی آن‌ها، شرایط کنونی حکومت در این کشور، جنبش‌های نوظهور جمهوری‌خواه و نارضایتی‌های مردمی از دیگر مسائلی است که به آن‌ها پرداخته شده است.
این مستند نقاب دموکراسی را از صورت ملکه برمی‌دارد تا با تفکرات عصر حجری پشت آن بهتر آشنا شویم. تفکرات فرعون‌مآبانه‌ای که خود را مالک جهان و مردم را برده خود می‌دانند و نمونه آن در دولتمردان آمریکا و سایر دولت‌هایی که خود را ابرقدرت نام نهاده‌اند نیز وجود دارد.
مهدی نقویان، کارگردان مستند، با استفاده از پژوهش‌های قوی و متن خوب مهدی فیاضی‌کیا و به کمک تصاویر و فیلم‌های آرشیوی، این حقیقت تلخ تزئین‌شده را به قاب مستند درآورده است.
نقویان سعی کرده از دریچه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و … به موضوع نگاه کند و تأثیرات آن را بر مردم انگلستان و کشورهای دیگر بسنجد. البته هر یک از این درهای باز شده خود موضوع مفصلی است که می‌تواند دستمایه‌ی ساخت یک مستند مجزا قرار گیرد. مثلا بعد اقتصادی قضیه از موضوعاتی است که فقط اشاره‌ای کوتاه به آن می‌شود و خود نیازمند بررسی در مستند بلند دیگری است.
سکانس افتتاحیه مستند شاید برایمان باورپذیر نباشد؛ مثل باور کنونی ما در مورد خیلی از مسائل پیرامونمان. اما وقتی همان سکانس در انتهای اثر عینا تکرار می‌شود برایمان معنای دیگری پیدا کرده است.
مستند با جمله‌ای از نمایش‌نامه «هملت» اثر ویلیام شکسپیر پایان می‌یابد: «و اهریمن این نیرو را دارد که به شکلی خوشایند درآید.»
نویسنده: راضیه یگانه
کلیه حقوق برای عماریار محفوظ است.